جعبه توزیع
در دنیای امروز که برق یکی از حیاتی‌ترین زیر ساخت‌های صنعت است، جعبه توزیع نقشی کلیدی در تأمین ایمنی، سازماندهی و مدیریت جریان برق ایفا می‌کند. چه در یک کارگاه کوچک و چه در یک کارخانه بزرگ، وجود جعبه توزیع مناسب و استاندارد، تضمین‌کننده‌ی عملکرد صحیح و ایمن سیستم برق‌رسانی خواهد بود. در این مقاله، به بررسی همه‌جانبه‌ی جعبه توزیع، انواع آن، کاربردها، استانداردها، مزایا و نکات مهم در انتخاب این تجهیزات مهم خواهیم پرداخت.
جعبه توزیع چیست؟
جعبه توزیع یا Distribution Box که با نام های سوکت باکس یا جعبه توزیع کارگاهی نیز شناخته می شود، محفظه‌ای است که یک یا چند پریز و وسایل قطع و وصل آن ها، همراه تجهیزات حفاظتی مانند فیوزها، کلیدهای مینیاتوری، کلیدهای محافظ جان و شینه‌ها درون آن نصب می‌شوند. هدف اصلی از استفاده از جعبه توزیع، کنترل و توزیع جریان برق در بخش‌های مختلف یک کارگاه یا پروژه صنعتی به شکلی ایمن و منظم است.
کاربردهای جعبه توزیع
یکی از مهم ترین موارد کاربرد جعبه توزیع که با نام تابلو برق کارگاهی یا سوکت باکس نیز شناخته می شود، برای برق رسانی موقت به وسایل برقی پروژه های کارگاهی نظیر ساختمان های مسکونی، اداری و تجاری در حال ساخت و یا کارگاه های موقت است.
جعبه توزیع علاوه بر کارگاه های ساختمانی در اماکن فیلم برداری، اجرای برنامه، نمایشگاه ها، پارک، سکوهای مترو و نظایر آن نیز کاربرد دارد.
در کارخانه‌ها و مراکز صنعتی نیز جهت توزیع برق به خطوط تولید، سیستم‌های روشنایی، تجهیزات صنعتی از قبیل دریل، فرز، جوش و سایر وسایل برقی مورد استفاده قرار میگیرد.
انواع جعبه توزیع
جعبه توزیع‌ها را می‌توان از جنبه‌های مختلفی از جمله جنس بدنه، تعداد پانچ و ماژول قابل نصب و درجه حفاظت دسته‌بندی کرد. شناخت دقیق آنها به شما کمک می‌کند تا مناسب‌ترین جعبه توزیع را برای پروژه خود انتخاب کنید.
۱. انواع جعبه توزیع از نظر جنس بدنه
جعبه توزیع کارگاهی بسته به شرایط محیطی، کاربرد صنعتی و الزامات ایمنی، با جنس بدنه‌های مختلفی تولید می‌شود. رایج‌ترین انواع این جعبه‌ها از نظر متریال شامل پلاستیکی (پلی‌کربنات یا ABS) و فلزی (فولاد رنگ‌شده یا گالوانیزه) هستند.
جعبه توزیع کارگاهی پلاستیکی به‌دلیل وزن سبک، مقاومت در برابر خوردگی و قیمت اقتصادی، گزینه‌ای مناسب برای محیط‌های مرطوب یا فضای باز با ریسک زنگ‌زدگی است. در مقابل، جعبه توزیع کارگاهی فلزی معمولاً برای فضاهای صنعتی سنگین یا مکان‌هایی که نیاز به مقاومت مکانیکی بالاست، استفاده می‌شود. این مدل‌ها با پوشش رنگ الکترواستاتیک یا آبکاری گالوانیزه، در برابر ضربه، گرد و غبار و اشعه UV مقاوم‌سازی شده‌اند.
2. انواع جعبه توزیع از نظر تعداد ماژول قابل نصب و پانچ‌های خروجی
جعبه توزیع کارگاهی از نظر ظرفیت نصب تجهیزات الکتریکی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که بر اساس تعداد ماژول و خروجی طراحی شده‌اند. در این جعبه‌ها، ماژول‌ها معمولاً فضاهایی استاندارد برای نصب کلیدهای مینیاتوری، محافظ جان، کنترل فاز یا کلیدهای ترکیبی هستند که بسته به نیاز پروژه، انتخاب می شوند.
در کنار آن، این جعبه‌ها دارای سوراخ‌های خروجی جهت نصب سوکت‌های صنعتی هستند که برای اتصال تجهیزات برقی و ابزارآلات کارگاهی به‌کار می‌روند. تعداد این پانچ ها متغیر است و می‌توان در آن ها انواع پریزهای تک‌فاز ۱۶ آمپر، سه‌فاز ۳۲ آمپر و حتی پریزهای CEE ضدآب و مقاوم در برابر گرد و غبار را نصب کرد.
انتخاب تعداد ماژول و خروجی‌ها در طراحی جعبه توزیع کارگاهی باید متناسب با ظرفیت مصرف، نوع کاربری، و الزامات ایمنی سایت پروژه انجام گیرد تا هم بهره‌وری بالایی داشته باشد و هم از خطرات الکتریکی جلوگیری شود.
مدل دیگری از جعبه‌های توزیع وجود دارند که بدون پانچ و به صورت ساده می باشند و مصرف کنندگان بنابر نیاز خود می توانند از این جعبه های توزیع استفاده کنند. کارایی دیگر این جعبه‌های توزیع بدون پانچ این است که به‌عنوان تابلو فرمان کاربرد دارد و امکان نصب تجهیزاتی همچون چراغ‌های سیگنال، کلیدهای استپ و استارت ، کلید سلکتوری و … بر روی آن وجود دارد.
3. انواع جعبه توزیع از نظر ثابت یا قابل حمل بودن
از منظر مهندسی و کاربری، جعبه توزیع‌ها به دو دسته‌ی اصلی از نظر نوع نصب‌پذیری و جابه‌جایی تقسیم می‌شوند:
الف) جعبه توزیع ثابت (Fixed Distribution Box)
این نوع جعبه‌ها برای نصب دائمی در محل طراحی شده‌اند و اغلب به دیوار، ستون یا سازه‌های مهندسی ثابت متصل می‌شوند.
ب) جعبه توزیع قابل حمل (Portable Distribution Box)
این نوع جعبه توزیع برای استفاده موقت یا پروژه‌هایی با نیاز به جابه‌جایی طراحی شده‌اند. در محیط‌های کارگاهی، پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در حال اجرا ، مراکز اورژانسی، نمایشگاه‌ها یا رویدادهای موقت کاربرد دارند. نصب سریع و بدون نیاز به زیر ساخت ثابت و جابجایی ساده بین محل‌های مختلف پروژه به دلیل دارا بودن دستگیره یا چرخ برای حمل آسان از مزیت های این نوع جعبه توزیع کارگاهی است.
این تقسیم‌بندی به مدیران پروژه، مهندسان برق و طراحان سیستم‌های توزیع کمک می‌کند تا بر اساس نوع کاربری (ثابت یا موقت)، میزان تحرک پروژه و شرایط محیطی نصب، بهترین نوع جعبه توزیع کارگاهی را انتخاب کنند.
درجه حفاظت جعبه توزیع کارگاهی
در استفاده از محصولات ترکیبی درجه حفاظت کلی محصول نهایی را حداقل درجه حفاظت اقلام استفاده شده در محصول مشخص می کند. به عنوان مثال استفاده از جعبه توزیع کارگاهی با درجه حفاظت IP66 به صورت ترکیبی با پریز با درجه حفاظت IP44 باعث می شود درجه حفاظت نهایی محصول شما به IP44 تقلیل پیدا کند.
اجزای داخلی جعبه توزیع
یک جعبه توزیع استاندارد معمولاً شامل اجزای زیر است:
کلید مینیاتوری (MCB): برای حفاظت در برابر جریان اضافه و اتصال کوتاه
کلید محافظ جان (RCD): جلوگیری از برق‌گرفتگی و نشت جریان
شینه نول و ارت: مدیریت و اتصال سیم‌های نول و ارت
ترمینال‌ها: برای اتصال سیم‌ها به کلیدها
ریل فلزی یا پلاستیکی: برای نگهداری تجهیزات داخلی
پریزهای صنعتی : برای اتصال تجهیزات مختلف
مزایای استفاده از جعبه توزیع استاندارد
استفاده از جعبه توزیع مناسب و استاندارد مزایای زیادی دارد:
افزایش ایمنی در برابر آتش‌سوزی و برق‌گرفتگی
دسترسی آسان برای تعمیر و نگهداری
حفاظت تجهیزات برقی در برابر رطوبت، گرد و غبار و ضربه
سازماندهی بهتر سیم‌کشی داخلی پروژه
زیبایی و نظم ظاهری
نکات مهم در انتخاب جعبه توزیع
برای انتخاب یک جعبه توزیع مناسب باید به فاکتورهای مختلفی توجه کرد:
1. ابعاد و ظرفیت جعبه : تعداد ماژول و پانچ، متناسب با نیاز پروژه
2. شرایط محیطی نصب: رطوبت، گرد و غبار، دما و ...
4. جنس بدنه جعبه توزیع: پلاستیکی یا فلزی
5. برند و استانداردها: استفاده از برندهای معتبر با گواهی‌نامه‌های ایمنی
استانداردهای بین‌المللی و داخلی برای جعبه توزیع
برای تضمین ایمنی و کیفیت، جعبه توزیع باید مطابق با استانداردهای معتبری تولید شود:
IEC 61439: استاندارد بین‌المللی مربوط به تابلوهای برق
IP Code: میزان مقاومت در برابر نفوذ گرد و غبار و آب
استاندارد ملی ایران ISIRI: که بر اساس استانداردهای بین‌المللی تدوین شده است
نصب و راه‌اندازی جعبه توزیع
نصب جعبه توزیع باید توسط تکنسین برق یا برقکار ماهر انجام شود. مراحل اصلی نصب شامل موارد زیر است:
1. انتخاب مکان مناسب و ایمن برای نصب
2. تعیین ورودی و خروجی‌های کابل برق
3. نصب کلیدها و اجزای حفاظتی درون جعبه توزیع
4. اتصال اصولی سیم‌ها به ترمینال‌ها
5. تست نهایی عملکرد سیستم