کابلشو و رابط
کابلشو و رابط نقش کلیدی در انتقال ایمن و مؤثر جریان الکتریکی دارند. این قطعات که اغلب کوچک و ساده به‌نظر می‌رسند، در عمل از مهم‌ترین اجزای هر سیستم الکتریکی هستند. وظیفه‌ی کابلشو اتصال کابل به تجهیزات، ترمینال، کلید، پریز، شینه و ... است و وظیفه رابط اتصال دو یا چند کابل به یکدیگر می باشد. اگر این اتصال ها به‌درستی انجام نشود، می‌تواند باعث افت ولتاژ، گرم‌شدن بیش از حد، و حتی آتش‌سوزی شود. به همین دلیل، انتخاب درست نوع کابلشو و رابط، اهمیت بالایی دارد.
انواع کابلشو و رابط از نظر جنس
یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های کابلشو و رابط، بر اساس جنس هادی آن‌هاست که مستقیماً بر مقاومت الکتریکی، دوام و هزینه نهایی تأثیر می‌گذارد.
کابلشو و رابط مسی
کابلشو و رابط مسی رایج‌ترین نوع این قطعات هستند و در اغلب تابلوهای برق و تاسیسات مسکونی، صنعتی و تجاری استفاده می‌شوند. مس رسانایی بالایی دارد، در برابر خوردگی مقاوم است و به‌خوبی با کابل‌های مسی همخوانی دارد.
مزایا:
هدایت الکتریکی بالا
مقاومت کم
پرس‌کاری راحت با انواع ابزارها
مناسب برای اتصال به شینه‌های مسی
کابلشو و رابط آلومینیومی
در پروژه‌هایی که کابل‌های آلومینیومی استفاده شده‌اند، از کابلشو و رابط آلومینیومی بهره گرفته می‌شود. این نوع قطعات نسبت به نوع مسی، ارزان‌تر و سبک‌تر هستند اما در برابر اکسید شدن حساس‌ترند.
نکته مهم: هنگام استفاده از این نوع رابط باید از گریس ضد اکسیداسیون مخصوص استفاده شود تا از افزایش مقاومت اتصال و گرم‌شدن جلوگیری شود.
کابلشو و رابط بی‌متال (دو فلزی)
زمانی که نیاز به اتصال کابل آلومینیومی به تجهیز مسی (مثلاً شینه) باشد، استفاده از کابلشو یا رابط بی‌متال ضروری است. این قطعه دارای یک قسمت از جنس آلومینیوم و بخش اتصال از مس است، تا اختلاف پتانسیل و خوردگی گالوانیکی بین دو فلز به حداقل برسد.
انواع کابلشو از نظر طراحی
علاوه بر جنس، ساختار فیزیکی و طراحی نیز باعث تنوع کابلشو و رابط می‌شود. در ادامه با رایج‌ترین طراحی‌ها آشنا می‌شویم:
کابلشو معمولی (پایه)
پرکاربردترین نوع کابلشو، که برای اتصال مستقیم کابل به شینه، پیچ، یا تجهیزات استفاده می‌شود. به‌صورت لوله‌ای با سوراخ پیچ طراحی شده است.
کابلشو دم بلند (Long Type)
کابلشو دم بلند/long دارای قسمت لوله‌ای کشیده‌تر برای پرس بیشتر یا دوبل. این نوع کابلشو در شرایطی که اتصال نیاز به استحکام مکانیکی بیشتر یا ایمنی بالا دارد، توصیه می‌شود.
کابلشو DIN
کابلشو دین/DIN طبق استانداردهای ابعادی دقیق‌تری نسبت به کابلشو معمولی ساخته شده و معمولاً از مواد با کیفیت‌تر و برای جریان‌های بالا و شرایط کاری سخت‌تر طراحی شده است. در واقع کابلشو DIN برای پروژه‌های حساس و صنعتی با نیاز به دقت بالا در ابعاد و جریان عبوری استفاده می‌شوند.
کابلشو زاویه‌دار
کابلشو زاویه‌دار برای فضاهای محدود یا تابلوهایی که نیاز به خم‌کردن کابل در مسیر نصب وجود دارد، طراحی شده است. این نوع کابلشوها معمولاً در دو زاویه 45 و 90 درجه تولید می‌شوند و نصب آسان‌تر و چینش منظم‌تر کابل‌ها را فراهم می‌کنند.
کابلشو دو سوراخ
کابلشو دو سوراخ نوعی از کابلشوهای مسی یا آلومینیومی است که در بخش فلنج خود به‌جای یک سوراخ، دو سوراخ برای پیچ شدن به ترمینال یا شینه دارد. این طراحی باعث ایجاد اتصالی پایدارتر و مقاوم‌تر در برابر نیروهای مکانیکی می‌شود. از کابلشو دو سوراخ معمولاً در تابلوهای برق صنعتی، تجهیزات با لرزش بالا، یا مکان‌هایی که کابل‌ها ممکن است تحت کشش قرار گیرند (مانند کابل‌هایی که به صورت آویزان به پایین تابلو وارد می‌شوند) استفاده می‌شود. وجود دو نقطه اتصال به شینه، مانع از چرخش یا لق شدن کابلشو شده و فشار وزن کابل را بهتر توزیع می‌کند. در نتیجه، این کابلشو گزینه‌ای ایمن‌تر برای شرایطی است که استحکام مکانیکی اتصال اهمیت دارد.
انواع کابلشو و رابط از نظر سایز
کابلشوها و رابط‌ها در سایزهای مختلف تولید می‌شوند تا با انواع کابل‌های برق، از مقاطع سبک تا کابل‌های قدرت صنعتی، مطابقت داشته باشند. مهم‌ترین معیار در انتخاب این قطعات، سطح مقطع کابل (بر حسب میلی‌متر مربع) است که تعیین می‌کند کابل موردنظر به‌درستی درون کابلشو یا رابط قرار بگیرد. علاوه بر این، در برخی مدل‌های کابلشو، قطر سوراخ اتصال نیز اهمیت دارد؛ چرا که این سوراخ محل عبور پیچ اتصال به ترمینال یا شینه است و باید با ابعاد تجهیزات مقصد هماهنگ باشد. برای نمونه، کابلشوهای مسی معمولاً در سایزهای ۶ تا ۲۴۰ میلی‌متر مربع و با سوراخ‌هایی در سایزهای M6، M8 یا M10 عرضه می‌شوند. انتخاب سایز نادرست ممکن است باعث ایجاد اتصال ضعیف، افزایش مقاومت، داغ شدن محل اتصال و حتی خطرات ایمنی شود. بنابراین، مهندسان برق باید با توجه به نوع کابل، سطح مقطع، جریان عبوری و مشخصات محل اتصال، کابلشو یا رابط مناسب را انتخاب کنند تا عملکرد سیستم مطمئن و ایمن باقی بماند.
آموزش نصب کابلشو و رابط
نصب صحیح تجهیزات اتصال مانند کابلشو و رابط، گام کلیدی در ایمنی و کارایی سیستم‌های برق‌رسانی است. هرچند نوع اتصال در کابلشو و رابط متفاوت است، اما فرآیند کلی شامل مراحل مشابهی‌ست. در ادامه، به‌صورت ترکیبی به آموزش نصب کابلشو و رابط می‌پردازیم:
1. انتخاب نوع و سایز مناسب
اولین مرحله، انتخاب دقیق کابلشو یا رابط متناسب با نوع هادی (مسی یا آلومینیومی) و سطح مقطع آن است. استفاده از تجهیزات ناسازگار می‌تواند باعث افزایش مقاومت و کاهش کیفیت اتصال شود.
2. لخت‌کردن کابل
یکی از مراحل حیاتی در فرآیند اتصال کابل با کابلشو یا رابط، لخت کردن دقیق و اصولی کابل است. در این مرحله، بخش بیرونی عایق کابل با استفاده از ابزار مخصوص لخت‌کن (Cable Stripper) برداشته می‌شود تا رشته‌های هادی مسی یا آلومینیومی بدون آسیب‌دیدگی نمایان شوند.
مقدار لخت‌کردن باید دقیقاً مطابق با طول داخلی کابلشو یا رابط باشد؛ چرا که اگر کمتر از حد استاندارد باشد، اتصال ناقص شده و باعث افزایش مقاومت یا داغ شدن می‌شود. از طرف دیگر، لخت‌کردن بیش‌ازحد نیز می‌تواند منجر به نمایان شدن هادی در بیرون از اتصال شود که خطر برق‌گرفتگی و خوردگی را افزایش می‌دهد.
همچنین در کابل‌های افشان، دقت بیشتری نیاز است تا رشته‌ها از هم باز نشوند یا آسیب نبینند، چون در غیر این صورت اتصال یکنواخت و ایمنی حاصل نخواهد شد. استفاده از ابزار غیراستاندارد مانند کاتر یا چاقو ممکن است موجب خراش یا بریدگی هادی‌ها شود و در بلندمدت کیفیت اتصال را کاهش دهد. بنابراین، لخت‌کردن کابل نه‌تنها یک گام ساده، بلکه یک عملیات فنی حساس است که نقش مهمی در عملکرد مطمئن اتصالات الکتریکی ایفا می‌کند.
3. جایگذاری و اتصال کابل در کابلشو یا رابط
پس از لخت‌کردن اصولی کابل، هادی باید تا انتهای حفره داخلی کابلشو یا رابط قرار گیرد؛ به‌گونه‌ای که تمام رشته‌های فلزی به‌صورت کامل درون قطعه جای بگیرند. در مورد رابط‌ها، لازم است دو کابل از طرفین به‌درستی وارد شوند و در مرکز رابط به هم برسند تا اتصال یکنواختی ایجاد شود.
سپس با استفاده از ابزار پرس مناسب (دستی یا هیدرولیک)، عملیات فشرده‌سازی انجام می‌شود تا یک اتصال مکانیکی و الکتریکی محکم، بدون فضای خالی یا شل بودن، حاصل گردد. این مرحله نقش بسیار مهمی در اطمینان از عبور جریان ایمن، جلوگیری از داغ‌شدن و افزایش طول عمر اتصال دارد.
4. پوشش حفاظتی
برای جلوگیری از نفوذ رطوبت، گردوغبار و تماس‌های ناخواسته، استفاده از هیت‌شرینک (روکش حرارتی) یا نوار عایق برق توصیه می‌شود. این مرحله مخصوصاً در فضاهای صنعتی یا بیرونی حیاتی است.
