پریز سیار

پریز سیار صنعتی یکی از تجهیزات حیاتی در برق‌رسانی موقت و ایمن محیط‌های کاری است. در پروژه‌های صنعتی، کارگاهی و عمرانی که نیاز به تأمین برق موقت یا قابل جابه‌جایی وجود دارد، پریز سیار بهترین و ایمن‌ترین راهکار محسوب می‌شود. پریزهای صنعتی بر اساس استاندارد بین‌المللی IEC 60309 طراحی و ساخته می‌شود تا اتصال الکتریکی بین مصرف‌کننده و منبع برق به‌صورت مطمئن، کدگذاری‌شده و بدون امکان اشتباه انجام گیرد.

ساختار فنی پریز سیار صنعتی

پریز سیار صنعتی از اجزای اصلی زیر تشکیل شده است:

1. بدنه پریز سیار: معمولاً از مواد ترموپلاستیک مانند پلی‌آمید یا پلی‌کربنات ساخته می‌شود تا در برابر ضربه، حرارت، مواد شیمیایی و UV مقاوم باشد. در بدنه برخی پریز های سیار صنعتی از ترکیب الیاف شیشه با پلی‌آمید برای افزایش استحکام مکانیکی و دوام در شرایط صنعتی سنگین استفاده می‌شود. همچنین نسخه‌های خاص با افزودنی‌های ضد شعله و ضد UV طراحی می‌شوند تا در محیط‌های بیرونی و دماهای بالا، ایمنی و ماندگاری تجهیز تضمین شود.

2. پین های اتصال: اتصالات فلزی پریز های صنعتی معمولا از آلیاژ برنج برای هدایت مطمئن جریان و مقاومت در برابر خوردگی ساخته می شوند.

3. واشرها و درزگیرها: جهت آب‌بندی کامل و ایجاد حفاظت IP44، IP67 یا بالاتر.

4. درپوش محافظ فنردار: که در زمان عدم استفاده به‌صورت خودکار بسته می‌شود تا مانع نفوذ گردوغبار و رطوبت شود.

5. ورودی کابل با گلند فشاری: برای تثبیت کابل و جلوگیری از بیرون‌کشیده شدن یا آسیب به هادی‌ها.

ظرفیت جریان و تعداد پین ها در پریز سیار صنعتی

در طراحی پریزهای سیار صنعتی، دو عامل اساسی مشخص‌کننده‌ی رده‌بندی فنی هر مدل هستند: ظرفیت جریان نامی (Current Rating) و تعداد پین‌ها (Number of Poles). این دو پارامتر در استاندارد IEC 60309 تعریف شده‌اند و تعیین می‌کنند که هر پریز سیار صنعتی برای چه نوع سیستم الکتریکی مناسب است.

پریزهای سیار صنعتی معمولاً در جریان‌های نامی 16 آمپر، 32 آمپر و 63 آمپر تولید می‌شوند. انتخاب جریان بالاتر نه‌تنها به توان مصرفی تجهیزات بستگی دارد، بلکه به شرایط محیطی، طول کابل و دمای کاری نیز مرتبط است. در مدل‌های 32 و 63 آمپر، به‌منظور جلوگیری از افزایش دمای تماس، از پین‌های برنجی ضخیم‌تر با سطح تماس بیشتر استفاده می‌شود تا مقاومت اهمی در محل اتصال کاهش یابد و پایداری حرارتی حفظ شود.

از نظر تعداد پین‌ها، پریزهای سیار در نسخه‌های زیر طراحی می‌شوند:

2P+E (دو پل + ارت) : برای مدارهای تک‌فاز ساده با یک فاز، نول و ارت.

3P+E (سه پل + ارت) : مخصوص سیستم‌های سه‌فاز بدون نول، متداول در موتورهای القایی سنگین.

3P+N+E (سه پل + نول + ارت) : متداول‌ترین ترکیب در سیستم‌های سه‌فاز 400 ولت با نول مجزا، که امکان استفاده از بارهای تک‌فاز را نیز فراهم می‌کند.

کدگذاری فیزیکی و ایمنی در طراحی پریز سیار صنعتی

یکی از ویژگی‌های کلیدی پریزهای سیار صنعتی که آن‌ها را از مدل‌های خانگی متمایز می‌کند، سیستم کدگذاری فیزیکی و رنگی است. این سیستم با هدف پیشگیری از اتصال اشتباه بین ولتاژها و فرکانس‌های متفاوت، توسط استاندارد بین‌المللی IEC 60309 تعریف شده است و تمامی تولیدکنندگان معتبر در سراسر دنیا موظف به رعایت آن هستند.

۱. کدگذاری فیزیکی (Clock Position)

در هر پریز سیار صنعتی، پین ارت (Earth Pin) یا پین راهنما در زاویه‌ی خاصی نسبت به محور ساعت فرضی قرار دارد. این زاویه، موقعیت ساعت یا Clock Position نامیده می‌شود و مشخص‌کننده‌ی ولتاژ و فرکانس کاری پریز است.
به عنوان مثال:

زاویه‌ی 6h (در موقعیت ساعت 6) برای سیستم‌های تک‌فاز 230 ولت – 50/60 هرتز استفاده می‌شود.
زاویه‌ی 9h برای پریزهای سه‌فاز 400 ولت رایج است.
زاویه‌های دیگر مثل 4h یا 7h برای ولتاژهای خاص (مثلاً 115 ولت یا 500 ولت) رزرو شده‌اند.

این مکانیزم باعث می‌شود دوشاخه‌ی متعلق به ولتاژ خاص، به‌صورت فیزیکی امکان اتصال به پریز با ولتاژ متفاوت را نداشته باشد. بدین ترتیب، حتی در شرایط نصب موقت در محیط‌های صنعتی، احتمال خطای انسانی به صفر نزدیک می‌شود.

۲. کدگذاری رنگی 

بدنه‌ی پریزها و دوشاخه‌های صنعتی نیز مطابق با ولتاژ نامی و نوع سیستم تغذیه، دارای رنگ استاندارد مشخصی هستند. این رنگ‌ها در نگاه اول نوع ولتاژ و کاربرد پریز سیار را برای تکنسین مشخص می‌کنند.
به‌طور معمول:

آبی (230V – تکفاز، 50/60Hz): برای سیستم‌های تکفاز معمولی، تجهیزات روشنایی یا بارهای سبک.

قرمز (400V – سه‌فاز، 50/60Hz): رایج‌ترین رنگ در صنایع برای شبکه‌های سه‌فاز.

زرد (110V – ایمنی، 50/60Hz): مخصوص محیط‌های ساختمانی یا کارگاهی که نیاز به ولتاژ ایمنی پایین دارند.

مشکی (500V یا بالاتر): برای برخی کاربردهای خاص صنعتی.

سبز (بین 50 تا 500V): بازه ولتاژی وسیع برای کاربردهای خاص/میانی، نیازمند بررسی اطلاعات حک شده روی بدنه پریز برای تعیین مقدار دقیق و نوع جریان.

بنابراین ترکیب دقیق رنگ بدنه + موقعیت پین ارت، مشخص کننده نوع ولتاژ، تعداد فاز، فرکانس و سطح ایمنی پریز صنعتی می باشد. به همین دلیل، در محیط‌های صنعتی چندولتاژی (مثل کارگاه‌های جوشکاری یا پالایشگاه‌ها) بدون نیاز به تستر، با مشاهده‌ی رنگ و زاویه‌ی پریز می‌توان تشخیص داد که اتصال ایمن است یا نه.

۳. ملاحظات ایمنی مکانیکی

در طراحی مکانیکی پریزهای سیار، نکات ایمنی متعددی لحاظ می‌شود:
جنس بدنه پریز سیار از پلی‌آمید مقاوم در برابر حرارت و ضربه انتخاب می‌شود.
محل تماس پین‌ها پریز دارای فنرهای فشاری دقیق برای اطمینان از اتصال دائم الکتریکی است.
آب‌بندی پریز سیار توسط واشرهای لاستیکی (Sealing Gaskets) انجام می‌شود تا درجه حفاظت تأمین گردد.
در مدل‌های ضدآب، درپوش دارای قفل مکانیکی است تا در حالت بدون اتصال بسته بماند.
تمام این تدابیر باعث می‌شود پریز سیار صنعتی حتی در شرایط سخت محیطی مانند رطوبت، گردوغبار یا ارتعاش مکانیکی، عملکرد پایدار و ایمن خود را حفظ کند.

درجه حفاظت پریز سیار

در محیط‌های صنعتی که گردوغبار، آب یا رطوبت وجود دارد، حفاظت بدنه پریز اهمیت زیادی دارد.
پریزهای سیار بر اساس استاندارد IEC 60529 دارای درجه حفاظتی مشخص هستند.
IP44: مقاوم در برابر پاشش آب و گردوغبار؛ مناسب برای محیط‌های نیمه‌مرطوب یا کارگاه‌های بسته.
IP67: کاملاً ضد آب و ضد گردوغبار؛ مناسب برای فضاهای باز، صنایع غذایی، معادن و محیط‌های خشن.
IP68: در مدل‌های خاص، مقاوم در برابر غوطه‌وری موقت در آب.
در مدل‌های سیار معمولاً IP44 و IP67 رایج‌ترند.