شاسی جرثقیل

در خطوط تولید، تعمیرگاه ها، باربری ها، سردخانه ها و امثال آن، اجسام سنگین و متعددی در طول ساعات شبانه روز توسط انواع جرثقیل جا به جا می شوند. در این مقاله قصد داریم به آشنایی با بخش واسط بین اپراتور و جرثقیل یعنی شاسی جرثقیل بپردازیم.

در واقع شاسی جرثقیل یکی از کلیدی‌ترین اجزای سیستم کنترل انواع جرثقیل ( جرثقیل دروازه ای، سقفی، بازویی، تاور کرین، وینچ و ... ) است که نقش حیاتی در ایمنی، دقت و سهولت کار اپراتور ایفا می‌کند. همانطور که گفته شد این تجهیز به‌عنوان واسط کاربر و جرثقیل، امکان کنترل حرکات مختلف مانند بالا و پایین بردن بار، جابه‌جایی افقی، کنترل سرعت و توقف اضطراری را فراهم می‌کند. انتخاب شاسی جرثقیل با کیفیت، علاوه بر بهبود راندمان کاری، از بروز حوادث و خسارات جلوگیری می‌کند.

شاسی جرثقیل چیست؟

شاسی جرثقیل یک ابزار کنترل مکانیکی-الکتریکی است که معمولاً به‌صورت آویز (Pendant Control) از جرثقیل سقفی یا سازه پشتیبان آویزان می‌شود. این شاسی شامل مجموعه‌ای از شاسی و کلید فرمان است که به مدار فرمان جرثقیل متصل بوده و با ارسال سیگنال‌های کنترلی، حرکات جرثقیل را مدیریت می‌کند.

ویژگی اصلی شاسی جرثقیل، مقاومت مکانیکی و الکتریکی بالا، ارگونومی مناسب برای استفاده طولانی‌مدت و قابلیت اطمینان در شرایط کاری سخت صنعتی است.

مزایای استفاده از شاسی جرثقیل

1-  نصب و راه اندازی سریع و آسان
2- حفاظت اپراتور در برابر آسیب های ناشی از نزدیکی به بارهای خطرناک 
3- ایجاد دید بهتر به دلیل قرار گیری در زاویه مناسب نسبت به بار و امکان حرکت اپراتور به همراه قلاب
4- وزن بسیار کم شستی جرثقیل که باعث عدم خستگی اپراتور می شود
5- دارای کیفیت مناسب و بدنه مستحکم برای استفاده در محیط های صنعتی مختلف

اجزا و ساختار داخلی شاسی جرثقیل

شاسی جرثقیل از چند بخش اصلی تشکیل شده است:

بدنه : معمولاً از پلی‌کربنات، ABS مقاوم یا آلومینیوم ساخته می‌شود تا در برابر ضربه، خوردگی و شرایط محیطی مقاوم باشد.

کلیدها و دکمه‌های شاسی جرثقیل :

کلیدها و دکمه‌های به‌کاررفته در شاسی جرثقیل، رابط اصلی بین اپراتور و سیستم کنترل هستند و کیفیت و نوع طراحی آنها تأثیر مستقیم بر دقت، ایمنی و سرعت عملیات دارد. این شستی‌ها بسته به نوع جرثقیل و نیاز عملیاتی، در مدل‌های مختلفی عرضه می‌شوند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1-  شستی تک سرعته، دو سرعته

    1.1 شاسی تک‌سرعته

  در این مدل، هر حرکت جرثقیل تنها با یک سرعت ثابت انجام می‌شود. شستی‌ها معمولاً از نوع لحظه‌ای (Momentary) هستند، به این معنا که با رها شدن دکمه، فرمان قطع می‌گردد. این طراحی برای کاربردهایی که نیاز به دقت بالا در جابجایی بار ندارند و سرعت یکنواخت کافی است، گزینه‌ای اقتصادی و ساده محسوب می‌شود.

    1.2 شاسی دو‌سرعته

  شاسی‌های دو‌سرعته برای کنترل دقیق‌تر حرکت بار به‌خصوص در مراحل حساس مانند فرود قلاب طراحی شده‌اند. در این مدل، شستی‌ها دو مرحله عملکرد دارند:
فشار نیمه → فعال‌سازی سرعت کم (برای جابجایی دقیق)
فشار کامل → فعال‌سازی سرعت بالا (برای جابجایی سریع)
این عملکرد معمولاً با استفاده از شستی‌های دو مرحله‌ای (Two-Stage Pushbutton) پیاده‌سازی می‌شود که دارای دو کنتاکت مجزا هستند؛ یکی برای مدار سرعت کم و دیگری برای مدار سرعت زیاد.

2- تعداد شستی‌ها و آرایش فرمان‌ها

شاسی‌های جرثقیل بسته به نیاز پروژه و تعداد حرکات مورد کنترل، در آرایش‌های متفاوتی عرضه می‌شوند:
مدل‌های ۲ شستی: مناسب برای کنترل ساده بالا/پایین یک وینچ یا بالابر تک‌حرکتی.
مدل‌های ۴ شستی: امکان کنترل دو محور مانند بالا/پایین و چپ/راست.
مدل‌های ۶ شستی: قابلیت کنترل سه محور یا سه عملکرد مختلف (مثلاً بالا/پایین، چپ/راست، جلو/عقب).
مدل‌های ترکیبی با کلید اضطراری: تقریباً تمامی شاسی‌های صنعتی استاندارد علاوه بر شستی‌های حرکتی، مجهز به یک کلید توقف اضطراری قرمز رنگ با عملگر قارچی بزرگ، می باشند، تا در شرایط بحرانی با یک فشار سریع، مدار فرمان را قطع کرده و حرکت جرثقیل را فوراً متوقف کند.

سیم‌کشی داخلی: کابل‌های با عایق مقاوم در برابر حرارت و رطوبت که اتصال ایمن بین دکمه‌ها و مدار فرمان را فراهم می‌کنند.

انواع شاسی جرثقیل از نظر روش اتصال

از نظر شیوه ارتباط بین شاسی و سیستم کنترل جرثقیل، دو دسته کلی وجود دارد: شاسی باسیم و شاسی بی‌سیم (رادیویی). انتخاب بین این دو، بسته به نوع کاربرد، شرایط محیطی و الزامات ایمنی انجام می‌شود.

1. شاسی جرثقیل با سیم (Wired Pendant Control)

در این مدل، شاسی از طریق یک کابل چند رشته‌ای (عموماً کابل فرمان با عایق PVC یا PUR) مستقیماً به تابلوی فرمان یا مدار کنترل جرثقیل متصل است. این اتصال باسیم معمولاً شامل رشته‌های جداگانه برای هر فرمان (مثلاً بالا، پایین، چپ، راست، توقف اضطراری) و رشته‌های مشترک زمین و نول است.

مزایا:

هزینه اولیه پایین‌تر نسبت به مدل‌های بی‌سیم
اطمینان بالا در انتقال فرمان، بدون نگرانی از تداخل فرکانسی
عدم نیاز به باتری یا شارژر

محدودیت‌ها:

محدودیت شعاع حرکتی اپراتور به طول کابل
احتمال فرسودگی کابل در اثر پیچش و کشش مداوم
نیاز به مدیریت مسیر کابل برای جلوگیری از آسیب مکانیکی

کاربرد معمول:

جرثقیل‌های سقفی کوچک تا متوسط با مسیر حرکتی مشخص
محیط‌های صنعتی با نویز الکترومغناطیسی بالا که ممکن است بر عملکرد سیستم‌های بی‌سیم تأثیر بگذارد

2. شاسی جرثقیل بی‌سیم (Wireless Remote Control)

این مدل از فناوری فرکانس رادیویی (RF) یا گاهی ارتباط مادون قرمز (در کاربردهای خاص) برای ارسال فرمان به گیرنده متصل به سیستم کنترل استفاده می‌کند.

مزایا:
آزادی حرکت کامل اپراتور بدون محدودیت کابل
کاهش خطرات ناشی از پیچیدن یا گیرکردن کابل
مناسب برای کنترل از فاصله بیشتر یا مکان‌هایی که اپراتور نیاز به دید کامل بر بار دارد

محدودیت‌ها:
هزینه اولیه بالاتر نسبت به شاسی جرثقیل باسیم
نیاز به شارژ یا تعویض دوره‌ای باتری فرستنده
احتمال تداخل فرکانسی یا قطع ارتباط در محیط‌های شلوغ فرکانسی
لزوم رعایت استانداردهای مخابراتی و ایمنی فرکانس

کاربرد معمول:

جرثقیل‌های سقفی بزرگ در سالن‌های تولید وسیع
محیط‌هایی که اپراتور نیاز به تحرک بالا یا کنترل از نقاط مختلف سالن دارد
کاربردهای ویژه که در آن اپراتور باید از منطقه خطر دور بماند (مانند حمل بارهای بسیار سنگین یا مواد خطرناک)

درجه حفاظت (IP) شاسی جرثقیل

شاسی‌های جرثقیل معمولاً بر اساس استاندارد IEC 60529 با یک کد IP مشخص می‌شوند که میزان مقاومت آنها در برابر نفوذ گردوغبار و آب را بیان می‌کند. برای مثال، یک شاسی با درجه حفاظت IP65 به‌طور کامل در برابر نفوذ گردوغبار و پاشش آب از هر جهت محافظت شده و مناسب استفاده در محیط‌های صنعتی پرگردوغبار مانند کارگاه‌های ریخته‌گری یا صنایع چوب است. در مقابل، شاسی‌های با IP54 در برابر گردوغبار محدود و پاشش خفیف آب مقاوم‌اند و بیشتر برای سالن‌های تولید با شرایط کنترل‌شده مناسب هستند. در محیط‌های مرطوب یا فضای باز، استفاده از مدل‌های با IP66 یا حتی IP67 توصیه می‌شود تا علاوه بر مقاومت کامل در برابر گردوغبار، در برابر فشار مستقیم آب یا غوطه‌وری موقت نیز ایمن باشند. انتخاب صحیح درجه حفاظت، نه تنها طول عمر شاسی را افزایش می‌دهد بلکه ایمنی عملکرد جرثقیل را نیز تضمین می‌کند.

کاربرد شاسی جرثقیل

شاسی جرثقیل در صنایع مختلفی به کار می‌رود :

صنایع فولاد و ریخته‌گری: جابه‌جایی شمش‌ها و قطعات سنگین.
کارخانجات تولیدی: حمل مواد اولیه و محصولات.
انبارداری و لجستیک: مدیریت بارگیری و تخلیه کالا.
پتروشیمی و پالایشگاه‌ها: انتقال تجهیزات حساس در محیط‌های خطرناک.
کارگاه‌های صنعتی کوچک و متوسط: برای جابه‌جایی قطعات ماشین‌آلات.